Lịch sử ngành khách sạn ở Việt Nam

Người Pháp đã đưa nghề kinh doanh khách sạn vào Việt Nam từ những năm 80 của thế kỷ 19 thông qua việc xây dựng những khách sạn đầu tiên tại Sài Gòn, sau đó là Hà Nội và Huế. Trong hành trình ngược dòng lịch sử để tìm kiếm khách sạn đầu tiên được xây dựng tại Việt Nam, tôi nhận ra Sài Gòn chính là nơi người Pháp đặt chân đến đầu tiên tại Việt Nam năm 1862 và nơi đây có thể cũng là nơi khách sạn đầu tiên tại Việt Nam được xây dựng. Đọc tại trang 295 cuốn sách Từ điển lịch sử của Thành phố Hồ Chí Minh của tác giả Justin Corfield, tôi tìm được một dòng đáng chú ý như sau: “Có một số lượng nhất định du khách tới thăm Sài Gòn vào thời Pháp thuộc. Họ ở khách sạn Cosmopolitan, khách sạn Continental hoặc Hôtel de l’Univers.” Lần theo những cái tên khách sạn này, tôi bắt đầu tìm thấy những mảnh ghép lịch sử…

Hình ảnh khách sạn Cosmopolitan, năm 1880.

Khách sạn Cosmopolitan vốn là tòa nhà của Vương Đại (Maison Wang Tai), một đại thương gia gốc Hoa ở Sài Gòn xây dựng năm 1867. Vương Đại sử dụng tòa nhà vừa làm nơi làm việc, nơi ở của gia đình, vừa cho người Pháp thuê một phần làm nơi ở và văn phòng. Năm 1874, Vương Đại chuyển văn phòng và gia đình ra khỏi tòa nhà. Năm 1880, Vương Đại bán tòa nhà cho chính quyền với giá 254.000 quan Pháp. Tòa nhà sau đó được gắn tên khách sạn Cosmopolitan và trở thành một nơi dành cho những du khách giàu có mong muốn hưởng thụ những dịch vụ ăn nghỉ tiện nghi kiểu châu Âu.

Theo tư liệu biên khảo của tiến sĩ Nguyễn Đức Hiệp trong bài Sài Gòn, đường Catinat đầu thế kỷ 20, khách sạn đầu tiên tại Việt Nam được người Pháp xây dựng và quản lý mang tên Hôtel Laval (còn gọi là khách sạn Fave nằm trên đường Catinat - Đồng Khởi ngày nay).

Khách sạn Laval được thiết kế bởi ông Élisée Fave và được xây bởi các ông Bazin, Cazaux và Salvaire vào khoảng năm 1870. Theo ông Arthur Delteil, nhà dược học người Pháp, ghi lại khi ông đến Sài Gòn năm 1882 thì khách sạn Fave (hay Hôtel Laval) gồm 3 tầng: tầng trệt là nhà ăn có các quạt panca trên trần nhà, hai tầng trên là các phòng, mỗi phòng đều có nước robinet và vòi sen (một tiện nghi lúc bấy giờ)...

Trong cuốn Những ký ức Trung Hoa xuất bản năm 1891 của Léon Caubert có đề cập đến khách sạn Laval trong đoạn hội thoại sau: “Tối qua anh có tìm được khách sạn nào tốt để nghỉ không?” Tôi hỏi anh ta. “Có”, anh ta trả lời,” Họ khuyên tôi nên chọn “khách sạn Laval để ngủ còn khách sạn l’Univers (Olivier) để ăn”. Nhưng tôi phải chia tay anh bây giờ vì tôi phải đi và nhớ đảm bảo họ chuyển đồ của tôi cẩn thận.”

Cùng thời điểm ra đời của khách sạn Laval, vào khoảng năm 1872 ở Sài Gòn còn có khách sạn l’Univers (Hôtel de l’Univers) nằm trên góc hai mặt

đường Vannier và đường Turc (đường Ngô Đức Kế và đường Hồ Huấn Nghiệp ngày nay), hướng ra phía cạnh quảng trường Rigault de Genouilly (công trường Mê Linh ngày nay). Khách sạn l’Univers là tòa nhà 3 tầng được quản lý bởi ông Lacaze.

Hình ảnh khách sạn Hôtel de l’Univers, năm 1901.

Năm 1886, ông Olivier vốn là bếp trưởng của Toàn quyền Đông Dương đã tiếp nhận quản lý khách sạn l’Univers. Là một bếp trưởng nên ông Olivier đã làm cho khách sạn nổi tiếng với những món ăn ngon thời bấy giờ. Điều này giải thích cho ý nghĩa của câu nói “khách sạn Laval để ngủ còn khách sạn l’Univers (Olivier) để ăn” ở trên. Tuy nhiên, cũng theo tiến sĩ Nguyễn Đức Hiệp thì khách sạn l’Univers bị phá bỏ vào tháng 12/1921.

Hình ảnh khách sạn Continental, năm 1909.

Khách sạn Continental được ông Pierre Cazeau, một nhà sản xuất vật liệu xây cất và dụng cụ trong nhà, xây dựng năm 1878 và khánh thành vào năm 1880. Khách sạn Continental ngày nay nằm trên đường Đồng Khởi là khách sạn cổ nhất còn hoạt động kinh doanh khách sạn tại Sài Gòn.

Như vậy, được xây dựng vào năm 1867, khách sạn Cosmopolitan là khách sạn đầu tiên tại Việt Nam và điểm thú vị là người Pháp đưa nghề kinh doanh khách sạn vào Việt Nam còn khách sạn đầu tiên lại được xây dựng bởi một người Việt gốc Hoa ở Sài Gòn. Ngày nay, khách sạn Cosmopolitan xưa chính là tòa nhà trụ sở Cục Hải quan thành phố Hồ Chí Minh, số 2 đường Hàm Nghi. Khách sạn Cosmopolitan là mô hình đầu tiên về tổ hợp khách sạn văn phòng cho thuê ở Việt Nam. Vì thế, Vương Đại có thể được xem là ông tổ của nghề phát triển bất động sản dịch vụ tại Việt Nam (bao gồm khách sạn và văn phòng cho thuê).

Trong lúc này, khách sạn Grand được khai trương tháng 11/1885 có thể được coi là khách sạn đầu tiên tại Hà Nội. Khách sạn Grand ngày nay thuộc khu nhà 22-32 Lê Thái Tổ, Hoàn Kiếm, Hà Nội. Theo cuốn Hà Nội giai đoạn 1873-1888 của André Masson, Lưu Đình Tuân biên dịch, NXB Hải Phòng, khách sạn Grand “có một phòng ăn 50 người, phòng bi-a được nhập đầu tiên vào Hà Nội, tất cả được lắp kính và ban đêm sáng choang.” Năm 1899, Gustave-Émile Dumoutier và Andre Ducamp đã góp vốn để xây dựng khách sạn Grand Hôtel Métropole Palace tại góc đại lộ Henri-Rivière (phố Ngô Quyền ngày nay).

Khách sạn được khánh thành và đưa vào hoạt động từ năm 1901, trở thành “khách sạn đồ sộ nhất Đông Dương” (Theo báo Indochinoise số ra ngày 18/3/1901). Ngày nay, khách sạn trở thành một trong những khách sạn lâu đời nhất còn hoạt động tại Việt Nam và mang tên khách sạn Sofitel Legend Metropole Ha Noi. Như vậy, cũng như khách sạn Continental không phải là khách sạn đầu tiên tại Sài Gòn, khách sạn Sofitel Legend Metropole cũng không phải là khách sạn đầu tiên tại Hà Nội. Cả hai khách sạn, nói đúng hơn, là những khách sạn cổ nhất còn hoạt động cho đến ngày nay tại Việt Nam.

Hình ảnh khách sạn Metropole, năm 1931.

Cũng vào năm 1901, tại Huế, một thương gia nguyên là sĩ quan quân đội Pháp tên là Henri Bogaert đã xây dựng khách sạn Bogaert trên đường Jules Ferry (nay là đường Lê Lợi, Huế). Sau trận bão lịch sử năm 1904, ông Bogaert đã nhượng lại khách sạn cho ông Alphonese Guerin, một nhà buôn người Pháp. Vốn là một nhà buôn, ông Guerin không chỉ khai thác dịch vụ lưu trú mà còn mở hệ thống cửa hàng thuộc khuôn viên khách sạn. Khách sạn được đổi tên thành Guerin Grand Hôtel vào năm 1905. Tuy nhiên, hệ thống cửa hàng trong khách sạn chỉ thực sự tạo ra các dịch vụ đa dạng và nổi bật như cửa hàng bán lẻ, rạp chiếu phim, tiệm cà phê, văn phòng lữ hành khi ông Guerin bán lại khách sạn cho anh em nhà Morin vào năm 1907. Anh em nhà Morin đổi tên khách sạn thành Morin Grand Hôtel de Hue (dân gian quen gọi là khách sạn Morin và cũng chính là khách sạn Sài Gòn Morin ngày nay). Như vậy, khách sạn Sài Gòn Morin tại Huế là một trong ba khách sạn cổ nhất Việt Nam còn hoạt động kinh doanh khách sạn cho đến ngày nay tại Việt Nam.

Hình ảnh tấm dán nhãn hành lý của chuỗi khách sạn Morin.

Với tôi, đây thực sự là ba món quà thú vị và độc đáo mà người Pháp đã để tại cho ba miền trên dải đất hình chữ S của Việt Nam. Thú vị hơn, khi tìm hiểu về hoạt động kinh doanh khách sạn của anh em nhà Morin, tôi đã phát hiện chuỗi khách sạn đầu tiên được phát triển tại Việt Nam mang thương hiệu Morin. Đó là các khách sạn Morin Grand Hôtel de Hue (Huế), Morin Grand Hôtel de Tourane (Đà Nẵng), Morin Grand Hôtel de Quy Nhon (Bình Định), Morin Grand Hôtel de Ba Na và Hôtel Bach Ma (Đà Nẵng). Chưa hết, chính từ việc hình thành chuỗi khách sạn Morin đã dẫn đến việc hình thành các tuyến du lịch giữa Đà Nẵng - Huế - Quy Nhơn trong đó du khách ăn nghỉ tại các khách sạn thuộc chuỗi hoặc các tuyến du lịch nối tuyến từ Hà Nội đến Sài Gòn. Gần 200 năm trước, người Pháp đã mang đến và phát triển ngành kinh doanh khách sạn với những nền tảng vẫn được thực hiện đến ngày nay tại Việt Nam.

Khách sạn Việt Nam theo dòng thời gian

• 1867: Maison Wang Tai (khách sạn Cosmopolitan, khách sạn đầu tiên của Việt Nam, nay là tòa nhà trụ sở Cục Hải quan thành phố Hồ Chí Minh, số 2 đường Hàm Nghi).
• 1870: Hôtel Laval (Sài Gòn).
• 1870: Grand Hôtel Cap Saint Jacques (khách sạn đầu tiên tại Vũng Tàu, nay là khách sạn Grand).
• 1872: Hôtel de l’Univers (Sài Gòn).
• 1880: Grand Hôtel Continental (nay là Khách sạn Continental, Sài Gòn).
• 1885: Khách sạn Grand (khách sạn đầu tiên của Hà Nội, nay là khu nhà 22-32 Lê Thái Tổ, Hoàn Kiếm, Hà Nội).
• 1886: Hôtel Du Commerce Haiphong (khách sạn đầu tiên và cổ nhất còn hoạt động tại Hải Phòng đến năm 2009 thì bị phá bỏ, Hải Phòng)
• 1900: Grand Hôtel des Nations (nay là một phần vị trí Vincom A, Sài Gòn)
• 1901: Grand Hôtel Métropole Palace (nay là khách sạn Sofitel Legend Metropole, Hà Nội).
• 1901: Khách sạn Bogaert (khách sạn đầu tiên của Huế, nay là khách sạn Sài Gòn Morin).
• 1905: Hôtel de France (Sài Gòn).
• 1907: Grand Hôtel de Desanti (khách sạn đầu tiên tại Đà Lạt, sau đổi tên thành Hôtel du Lac, nay là vị trí khách sạn Hàng Không, Đà Lạt).
• 1909: Khách sạn Chapa (khách sạn đầu tiên tại Sapa, Lào Cai).
• 1913: Hôtel de la Cascade d’Argent (khách sạn đầu tiên và cổ nhất tại Tam Đảo đã bị phá hủy năm 1948).
• 1920: Grant Hôtel de Dalat (Đà Lạt).
• 1920: Hôtel du Parc (nay là khách sạn Du Parc nằm trên đường Trần Phú, Đà Lạt).
• 1920: Khách sạn Lang Bian Palace (nay là khách sạn Da Lat Palace, Đà Lạt).
• 1923: Khách sạn Morin Ba Na. 1925: Khách sạn Majestic (Sài Gòn).
• 1926: Grand Hôtel Beau Rivage (Nha Trang).
• 1929: Grand Hôtel de Quinhon (thuộc chuỗi khách sạn Morin, Quy Nhơn).
• 1929: Grand Hôtel de Desanti Dalat (Đà Lạt)
• 1930: Grand-Hôtel de Saigon (nay là khách sạn Grand, Sài Gòn).
• 1932: Khách sạn Morin Bạch Mã (thuộc chuỗi khách sạn Morin, Thừa Thiên Huế).
• 1932: Hôtel du Parc (nay là khách sạn Du Parc nằm trên đường Trần Phú, Đà Lạt).
• 1940: Grand Hôtel et Bar Catinat (nay là vị trí nhà hàng Viet Nam House, 93-95 Đồng Khởi, Sài Gòn).
• 1989: Khách sạn nổi Sài Gòn (khách sạn nổi đầu tiên trên thế giới được kéo đến và neo đậu trên sông Sài Gòn, bên đường Tôn Đức Thắng, trước tượng Trần Hưng Đạo ngày nay. Năm 1997, khách sạn nổi nhổ neo rời khỏi Việt Nam).
• 2014: Theo báo cáo tóm tắt khảo sát ngành dịch vụ khách sạn của Grant Thornton, Việt Nam có 686 khách sạn từ 3 đến 5 sao.
• Tháng 2/2015: Theo số liệu từ trang web Agoda, có 4.625 cơ sở dịch vụ lưu trú tại Việt Nam (bao gồm các khách sạn từ 1 sao đến 5 sao, khu nghỉ dưỡng, căn hộ dịch vụ).

Nguồn: Bùi Xuân Phong - Tác giả sách "Quản trị khách sạn"